علل و انگیزه های ارتباط افراد نامحرم گوناگون است. ممکن است دختر و پسر نامحرم انگیزه های مشترک و یا جداگانه ای برای روابط خود داشته باشند.
اعمال و افعالی که از انسان صادر می شود بدون انگیزه و اندیشه نیست. قداست و خباثت عملِ انسان به نیّت او بستگی دارد . نیت، سازنده هویت عمل انسان هاست . از این رو پیامبر گرامی اسلام (ص) فرموده اند:( انما الاعمال با لنیات وانّما لکُلّ امریٌٍ مانَوی);1 بدی و خوبی عمل به نیّت بستگی دارد.)
در این بخش، علل و انگیزه های روابط را به گونه مختصر اشاره می کنیم تا فلسفه احکام آن نیز روشن شود.
یکم ـ انگیزه جنسی
برخی معتقدند ریشه اصلی روابط بین دو جنس مخالف و به اصطلاح نامحرمان، انگیزه جنسی است، لیکن طرفین برای معقول و مشروع جلوه دادن این روابط نامشروع، سخنانی بر خلاف انگیزه اصلی بر زبان جاری می کنند; مثل این که می گویند: هدف ما فقط محبت و تحکیم پیوندهای دوستی، استفاده متقابل فرهنگی است، یا رابطه خواهر و برادری است.
عده ای معتقدند: بهتر است دوستِ پاک و مشاور خیر خواه هر فردی، از جنس مخالف او باشد.
در میان پسرها و دخترها این گونه توجیهات بیشتر است، چرا که این رابطه ها شادمانی زیادتری را موجب خواهد شد; ولی تجربه نشان داده محور اصلی این نوع دوستی ه، همان انگیزه جنسی است که در قالب عشق و علاقه های شدید خودنمایی می کند و حتی گاهی به ازدواج های نامعقول نیز منجر می شود.
دوم ـ سود شخصی
ارتباط به انگیزه منافع مادی اشکال مختلفی دارد:
الف ـ گاهی زن برای استخدام در اداره با رئیس اداره یا مسئول کارگزینی ارتباط برقرار می کند.
ب ـ گاهی زنی ثروت مند و یا مردی توانگر است، به همین دلیل فرد نامحرم تمایل به ارتباط نشان می دهد تا شاید روزی از ثروت او بهره مند شود و طرف مقابل هم به دلایلی این رابطه را مغتنم می شمارد.
ج ـ دبیری است متخصص و طرف مقابل برای استفاده از علمش با او رابطه برقرار می کند تا از علم او بهره گیرد. این رابطه از سوی جنس مخالف غالباً در دوران تحصیل اتفاق می افتد.
د ـ افراد سرشناس و متشخص طبعاً در معرض ارتباط با جنس مخالف قرار می گیرند.
سوم ـ انگیزه ازدواج
این نوع رابطه غالباً از سوی دختران خالصانه است، ولی از سوی پسران جوانی که ادعای ازدواج دارند، گاهی خالصانه نیست و بیشتر برای ارضای غریزه جنسی است و کمتر به ازدواج منتهی می گردد. البته گاهی نیز به پیوند مقدس زناشویی می انجامد .
چهارم ـ قرابت و خویشاوندی
یکی از علل ارتباط، مسئله فامیلی و خویشاوندی است. گاهی برادر شوهر، پسر عمه، دختر خاله، پسر دایی و دختر دایی با هم معاشرت می کنند و غالباً گمان می کنند فامیل ها با هم محرم هستند، در حالی که حدود شرعی در همه موارد باید مراعات شود.
پنجم ـ علاقه مندی به افراد صاحب شهرت
گاهی انگیزه ارتباط به دلیل شهرت اجتماعی طرف مقابل است; مانند علاقه مندی به ورزش کارانی که در میادین ورزشی مدال کسب کرده اند. دو خواهر نوشته بودند ما برای خدا دو تن از ورزش کاران را دوست داریم و مایلیم از نزدیک آنان را ملاقات کرده و با تلفن این ارتباط را تداوم بخشیم. این رابطه به هر انگیزه باشد به گناه منتهی خواهد شد.
ششم ـ رابطه معلم و شاگرد
گاهی انگیزه و میل به ارتباط دو جنس مخالف، به دلیل روابط استادی و شاگردی است که اصل این گونه رابطه، مقدس است و کمتر به گناه می انجامد، لکن باید حدود شرعی این نوع رابطه نیز مشخص باشد .
هفتم ـ علاقه به شب نشینی ها و سرگرمی ها و گذرانیدن اوقات فراغت و ارتباط خانوادگی، باعث روابط نامحرمان می شود و خطراتی را در پی می آورد.
هشتم ـ رابطه مرید و مرادی
بعضی از خانم ها علاقه شدیدی به معلمان اخلاق دارند تا بتوانند معنویت و عرفان خود را تکمیل کنند . از این رو به چنین افرادی که نام پیر، مرشدو یا عارف را یدک می کشند دل می بندند، البته این که هر کس به معلم اخلاق و مرشد دینی نیازمند است جای تردید نیست ،لیکن پیدا کردن یک انسان کامل و سرسپردن و تحت تعلیم وی قرار گرفتن کاری است بس دشوار.
از یک طرف به قول شاعر عارف :
قطع این مرحله بی رهبری خضر مکن
ظلمات است بترس از خطر گمراهی
از جانب دیگر :
ای بسـا ابلیس آدم روی هست
پس به هردستی نباید داد دست
بسیار اتفاق افتاده که بعضی افراد به دلیل عدم آگاهی، در دام شیادان و فریب کاران افتاده، سر از صوفی گری و درویشی در آورده اند، به جای هدایت به ضلالت کشیده شده اند. حتی بانوان را واداشته اند که دست مرشد قطب و شیخ طریقت را ببوسند و به زانوی او سر بگذارند و با نامحرم همانند محرم رفتار نمایند .
این گونه ارتباطات، بسیار خطرناک و بدعت آمیز است. هم اکنون امثال نویسندگان پرواز روح و ملاقات با امام زمان کم نیستند که جامه تدلیس و تزویر به تن کرده و در مسند ارشاد و اخلاق و تدریس معارف نشسته، مردم و جوانان و به خصوص بانوان را می فریبند. در این بازار مکاره تنها و تنها باید به فقهای متأله و مراجع تقلید و رساله مراجعه کرد، همان گونه که امام زمان فرمود: (و اما الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواة احادیثنا; در حوادث و مسائل پیش آمده به محدثان و فقیهان مراجعه کنید.)
به قول حافظ:
صوفی نهاد دام و سر حقه باز کرد
بنیاد مکر با فلک حقه باز کرد
بازی چرخ بشکندش بیضه در کلاه
زیرا که عرض شعبده با اهل راز کرد
این مطرب از کجاست که ساز عراق ساخت
و آهنگ بازگشت به راه حجاز کرد
ای کیک خوش فرام که خوش می روی به نماز
غره شو که گریه عابد نماز کرد
فردا که پیشگاه حقیقت شود پدید
شرمنده رهروی که عمل بر حجاز کرد